Tết, rất nhiều món ăn ngon! Đó là nguồn dinh dưỡng bổ sung năng lượng cho mỗi người. Tuy nhiên, nếu không chú ý đến chế độ ăn, có thể dẫn đến nhiều hệ lụy, thậm chí bệnh tật. Đặc biệt là mối hiểm họa mang tên: Cholesterol máu cao.

Tìm hiểu về cholesterol máu để biết cách tự nhắc mình và nhắc nhau phòng tránh bệnh cholesterol máu cao hoặc hạn chế sự gia tăng quá mức qua việc ăn uống. Thiết tưởng cũng là điều rất cần thiết.

Thạc sĩ Y học MAI HỮU PHƯỚC (Ảnh lấy từ Facebook)

Bản chất và vai trò của cholesterol

Cholesterol là một loại lipid có trong mỡ. Cơ thể sử dụng cholesterol vào nhiều việc khác nhau, như tạo nên tế bào mới hoặc các hormone quan trọng. Gan tạo ra cholesterol đáp ứng nhu cầu này. Ngoài ra, cơ thể còn nhận được cholesterol từ thức ăn.

Mặc dù cơ thể cần cholesterol, nhưng nếu có quá nhiều thì cholesterol sẽ tích tụ trong mạch máu gây nên sự xơ cứng gọi là "sự xơ vữa động mạch" (atherosclerosis). Đây luôn là một tiến trình xảy ra chậm chạp và ngày càng một tồi tệ hơn. Để hiểu điều gì đã xảy ra, chúng ta hãy hình dung theo cái cách tạo ra sự tắc nghẽn trong đường ống ở bên dưới chậu rửa chén trong nhà bếp. Cũng như lớp mỡ cặn đọng trong đường ống, lớp cholesterol làm hẹp lòng động mạch khiến cho sự lưu thông máu trở nên khó khăn hơn. Do vậy lượng máu cung cấp cho các mô cơ thể giảm, kể cả tim. Điều này có thể dẫn đến những vấn đề nghiêm trong như là cơn đau tim hoặc đột quỵ.

Các mức đánh giá cholesterol máu

Một người nếu có trong tay kết quả xét nghiệm cholesterol máu, để tự đánh giá mức độ cholesterol máu của mình thuộc hạng nào, hãy so sánh với các kết quả sau đây:

-Rất tốt nếu con số đó < 5,2 mmol/l hoặc <200mg/dl.

-Gọi là cao giới hạn khi từ 5,2 - 6,2 mmol/l hoặc 200 - 239mg/dl.

-Gọi là cao khi > 6.2 mmol/l hoặc >240mg/dl.

Một điều đáng lo ngại là chúng ta vẫn sống vô tư và hồn nhiên với cholesterol máu cao, bởi không có biểu hiện gì về mặt sức khỏe. Nhưng một khi cholesterol tích tụ gây tắc động mạch tim hoặc não thì hiểm họa xuất hiện. Đó là một cơn đau tim do nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ.

Tình cờ ai đó trong chúng ta phát hiện mình bị cholesterol máu cao (qua xét nghiệm trong đợt khám sức khỏe hoặc mắc các bệnh khác) thì đã có thể có sự gây hẹp động mạch rồi. Bởi thế, một điều rất quan trọng là hãy bắt đầu điều trị ngay cả khi cảm thấy chưa có điều gì bất ổn.

Nguyên nhân gây tăng cholesterol máu

Trong số các nguyên nhân gây tăng cholesterol máu dưới đây, có những nguyên nhân có thể can thiệp được. Nhưng có những nguyên nhân không thể làm cho khác được.

* Chế độ ăn: Ăn quá nhiều mỡ bão hòa và cholesterol trong các loại thức ăn có nguồn gốc động vật như thịt bò, thịt heo, sữa, trứng, bơ, pho mát… và các loại thức ăn đóng gói như bơ thỏi, mỡ pha làm giòn bánh, bánh quy, chíp chíp (chips).

* Cân nặng: Những người mắc chứng béo phì.

* Vận động: Rèn luyện thân thể kém.

* Bệnh tật và thói quen: Như thiểu năng tuyến giáp (hypothyroidism), thói quen hút thuốc.

* Tuổi: Cholesterol bắt đầu tăng sau tuổi 20. Ở nam giới "khựng lại" sau tuổi 50. Ở nữ giới có thể hơi thấp khi gần mãn kinh (menopause). Sau đó thì cả hai đều tăng như nhau.

* Gia đình: Một số người "thừa kế" bệnh rối loạn lipid. Bệnh này hiếm gặp, nhưng gây ra cholesterol máu toàn phần rất cao và cần phải điều trị ngay khi còn trẻ.

Tất cả các trường hợp tăng cholesterol máu, bác sĩ sẽ quyết định việc dùng thuốc, nhưng chính chúng ta mới là người quyết định sự thay đổi phong cách sống nhằm mục đích hạn chế cholesterol máu cao để tránh những điều đáng tiếc.

Hình ảnh mô tả mức độ tác động của cholesterol đối với mạch máu và cơ thể người.

Các cách đưa cholesterol máu về mức an toàn

Cholesterol máu cao có thể gây nguy hiểm. Bởi nó đặt chủ nhân vào trong tình trạng bị đe dọa của chứng bệnh xơ vữa động mạch (atherosclerosis) và bệnh động mạch vành (coronary artery disease). Nếu xét nghiệm máu cho thấy cholesterol máu cao, điều quan trọng là làm sao đưa nó về lại mức an toàn.

- Chọn lựa chế độ ăn hợp lý và rèn luyện sức khỏe được đặt lên hàng đầu để chống lại cholesterol máu cao. Các loại thức ăn chế biến có mỡ có thể làm tăng cholesterol máu, ngược lại có một số loại thức ăn có thể làm giảm cholesterol máu.

- Các loại thức ăn tự nhiên chứa lượng cholesterol cao gồm có gan, trứng, thịt đỏ và các chế phẩm sữa có hàm lượng chất béo cao. Các loại thức ăn tự nhiên chứa lượng cholesterol thấp gồm có sữa không kem, các loại cá và thức ăn có nguồn gốc thực vật. Các chuyên gia cho rằng ăn các loại thức ăn có chứa protein "đậu nành" (soy protein) có thể làm giảm cholesterol máu.

Biết các loại thức ăn cần ăn và cần tránh không những cải thiện tình trạng cholesterol máu mà còn cải thiện tình trạng sức khỏe chung. Các hoạt động thể lực cũng là chiến lược tuyệt vời để làm giảm cholesterol máu.

- Nếu như chế độ ăn và rèn luyện sức khỏe thất bại trong việc làm giảm cholesterol máu thì việc dùng thuốc làm giảm cholesterol máu sẽ được đặt ra.

Thông tin mới về cholesterol máu

Nghiên cứu mới, tiếp tục làm sáng tỏ sự nguy hại mà cholesterol máu mang lại và các lipoprotein tỷ trọng cao (HDL: High Density Lipoproteins, còn gọi là cholesterol máu tốt: "good" cholesterol) có thể hỗ trợ trái tim của chung ta như thế nào?

Các nhà khoa học nhận được sự hiểu biết sâu sắc hơn về cholesterol máu và tất cả những đặc tính của nó. Các chiến lược dự phòng trở nên chi tiết hơn và sự điều trị cũng hướng đến mục tiêu hơn. Các báo cáo mới nhất đã làm thay đổi cách mà chúng ta nghĩ về cholesterol máu.

* Những vấn đề về ăn uống. Qua theo dõi lâu dài các bác sĩ nhận thấy rằng những người uống rượu có chừng mực có mức cholesterol máu tốt cao hơn người kiêng uống rượu hoàn toàn. Tuy nhiên, lý do tại sao vẫn chưa đựơc làm sáng tỏ.

Một nghiên cứu của Trường ĐH Y khoa Harvard với mẫu gần 2.000 đàn ông và phụ nữ đã thấy rằng rượu dường như tạo điều kiện thuận lợi cho sự tạo thành các phân tử của cả cholesterol máu tốt và cholesterol máu xấu ("bad" cholesterol, còn gọi là LDL: Low Density Lipoproteins - các lipoprotein tỷ trọng thấp) một cách hữu hiệu hơn.

Các phân tử HDL hiện diện với lượng lớn có khả năng chống lại bệnh tim tốt hơn. Mặc dù lượng LDL dư thừa gây ra bệnh tim, nhưng các phân tử LDL hiện diện với lượng lớn hơn lại không gây ảnh hưởng nhiều hơn.

Các bác sĩ không khuyến cáo mọi người bắt đầu uống rượu chỉ để cải thiện mức cholesterol máu. Nhưng nếu thỉnh thoảng có cơ hội nhấm nháp thì sự gia tăng HDL có thể là một lý do có ý nghĩa để nâng cốc chúc mừng. Hãy giữ một "tửu lượng" chừng mực trong ngày. Nếu là nữ thì khoảng 12 ounce bia (1 ounce = 28,35g, khoảng 30ml) hay 1,5 ounce rượu mạnh hoặc 5 ounce rượu vang. Nếu là nam giới thì tửu lượng có thể gấp đôi.

Lượng cồn nhiều hơn sẽ làm gia tăng mức triglyceride- một loại mỡ máu khác luôn đồng hành cùng cholesterol và do đó tình trạng sức khỏe sẽ gặp rủi ro. Uống quá nhiều rượu cũng gia tăng những mối nguy hại khác cho sức khỏe như là bệnh lý ở gan và gia tăng nguy cơ một số loại ung thư. Đó là chưa nói tới những rủi ro khi tham gia giao thông.

* Kiểm tra sức khỏe. CT Scan (chụp CT - Computerized Tomography) có thể kiểm tra sự tích tụ calci  và sự tắc nghẽn ở tim. Đây là biện pháp hữu ích để đánh giá nguy cơ và tiên lượng bệnh lý ở tim, theo như một nghiên cứu mới Trung tâm Y khoa Tây Nam Texas. Nghiên cứu này cho thấy khoảng 7% người được chụp CT cần hạ thấp mức LDL, bởi vì họ thật sự có nguy cơ cao về xơ vữa động mạch hơn là đã được chẩn đoán trước đó.

* Hiểm họa của hút thuốc lá thụ động. Chồng hoặc vợ của bạn có cần sự khích lệ nhiều hơn nữa để rời xa khói thuốc không? Một nghiên cứu mới của Trung Quốc cho thấy rằng những người phụ nữ không hút thuốc lá mà chồng của họ có hút ít nhất trong vòng 5 năm có lượng HDL thấp hơn, lượng LDL cao hơn và những thay đổi khác trong máu đặt họ vào nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao hơn những người phụ nữ không hút thuốc lá và có chồng cũng không hút thuốc lá.

Nghiên cứu này minh họa thêm cho một nghiên cứu trước đó của Trường Y khoa Harvard, thấy rằng trẻ em có nguy cơ cholesterol máu cao có khuynh hướng mức HDL thấp hơn nếu chúng lớn lên trong những ngôi nhà mà bố mẹ đều hút thuốc lá. Thật ra thì một tổng hợp các nghiên cứu của Trường ĐH Y khoa California đánh giá rằng việc hút thuốc thụ động gia tăng nguy cơ mắc bệnh mạch vành khoảng 30% như những người hút thuốc lá thật sự.

Thạc sĩ Y học MAI HỮU PHƯỚC